HAURREK ERAGINDAKO JOKABIDE SOZIALAK (OWENS, 2003)

HIZKUNTZA ESKURATZEKO PROZESUAK

Zaintzaileen erantzunak haurrek eragindakotzat har daitezke. Ohikoak dira haiekiko elkarrekintzan, baina oso arraroak beste heldu batzuekiko harremanetan. Haurrek eragindako jokabide sozialek hiru ezaugarri dituzte. Lehenik eta behin, espazioaren ikuspegitik oso gehiegizkoak dira. Bigarrenik, denboraren aldetik ere gehiegizkoak dira, laburtu edo gehiegi luzatzen baita. Azkenik, oso errepertorio hautatua eta mugatua osatzen dute, askotan erabiltzen dena. Aldaketa horien helburua haurrei jokabide horiek aitortzen eta diskriminatzen laguntzea da. Hala ere, guztiak ez dira berdinak, zaintzaile bakoitzak bere estiloa garatzen baitu. Haurrek eragiten dituzten gizarte-jokabideak hizketaren eta hizkuntzaren egokitzapenak dira (ama-hizketa deitutakoak), baita begiradaren, aurpegi-adierazpenaren edo buruaren mugimenduen egokitzapenak ere.

Ama-hizketa

Helduek eta haur helduek haurtxoei zuzentzen dieten hizketa eta hizkuntza sistematikoki ezberdina da elkarrizketa arruntean erabiltzen denarekin alderatuta. Guk ama-hizketa esamoldea erabiliko dugu haurtxoentzako hizkeraz eta hizkuntzaz hitz egiteko (ik. 1. Taula).

Amaren inputa oso garrantzitsua da bere semearen garapen komunikatiborako. Adibidez, haur gorrei hasieratik zeinu-mintzairaz hitz egiten bazaie, ez dute eboluzio-atzerapenik izango haur entzuleekin alderatuta (Petitto, 1984, 1985a, 1985b, 1986, 1987, 1988; Petitto eta Marentette, 1990, 1991, ap. Owens, 2003).

 

1. TAULA  - Ama-hizketaren ezaugarriak

Emisio oso laburrak (batez beste 2,6 morfema baino gutxiagokoak) eta sintaxi sinplea

Hiztegi mugatua eta objektuetan zentratua

Gaiek hemengoari eta oraingoari baizik ez diete erreferentziarik egiten

Aurpegiko adierazpenak eta keinuak asko erabiltzen dira

Galderak eta agurrak maiz egiten dira

Haurraren jokabideak esanguratsuak balira bezala tratatzen dira: amak haurrak bere txanda betetzea espero du eta existitzen ez diren "txandei" ere erantzuten die

Tonua aldatzea

Ohiko ahozko errutinak

 

Ama-hizkeraren ezaugarririk nabariena da oso sintaxi sinplea duten emisio laburrak erabiltzen dituela. Neurri batean, ezaugarri hori erabiltzen den hiztegi mugatuan islatzen da. Amak etengabe parafraseatzen eta errepikatzen dira, beharbada beren seme-alabei hitzaren eta erreferentearen arteko ulermena eta lotura errazteko. Hizketa gaia "hemen eta orain" izan ohi da, eta edukiek eta sintaxiak testuinguruaren eragin handia dute (d'Odorico eta Franco, 1985; ap. Owens, 2003). Bestalde, amek aldaera paralinguistiko gehiago ere erabiltzen dituzte, hala nola intonazioa eta etenaldiak.

Adibide gisa, saia zaitez -etxeko intimitatean edo ikaskide bati- honako bakarrizketa hau errezitatzen, aurpegiaren adierazpena eta keinuak gehiegikeriaz erakutsiz, baita intonazioa ere, eta imajinatuz haur ttiki-ttiki batekin zaudela ipuin bateko txakur baten marrazkia ikusten:

Begira txakurtxoari (txanda-aldaketa, begirada, geldiunea)

Zein polita! (Keinua, geldiunea)

A, ze txakur maitagarria!  (pausa)

Zer dio txakurtxoak? (Isilunea)

Txakurtxoa gustatzen zaizu? (Isilunea)

Uh-Uh. Bai polita!

6, 13 edo 26 asteko haurrei zuzentzen zaizkien amen hizkerak, batez beste, 2,8 morfemako luzera du esaldi bakoitzeko (Kaye, 1980; ap. Owens, 2003).

6 hilabeteren buruan, luzera hori 3,5 morfemaraino handitzen da, ziurrenik adin horretako haurren komunikazio-gaitasunak handitu direlako.

Hala ere, urtebete geroago, amen emisioen batez besteko luzera 2,8 eta 3,5 morfema artekoa da.

Balio hain baxu horien arrazoia izan daiteke amek beren seme-alabei modu isolatuan ikusten dietela hitzak esaten. Nolanahi ere, helduen arteko elkarrizketen batez bestekoa baino dezente txikiagoa da, eta batez beste 8 morfemako luzera erakusten dute.

Oro har, ondoko hauxe ikusi da: haur txikiekin, 9 hilabetekoekin adibidez, esaldi laburrak erabiltzen dituzten amek lortzen dute bere seme-alabek hiztegi hobea eta ulerkorragoa izatea handik beste 9 hilabetera (Murray, Johnson eta Peters, 1990). Perpaus sinple eta labur hauek kultura gehienen ezaugarria dira pertsona helduak haurtxoekin hizketan ari direnean.

Owens, R. E. (2003). Desarrollo del lenguaje. Madrid: Pearson, Prentice Hall. (172-191 or.); itzul. Lopez-Mugartza, J. K. (2021).