HAUR ETA LEHEN HEZKUNTZATIK UNIBERTSITATERAINO 2002. URTEKO NAFARROAN

 

LOPEZ-MUGARTZA, J. K. (2002). Euskal Unibertsitatea Nafarroako Unibertsitate Publikoan. In  Euskal Unibertsitatea 2021: egiten ari garen euskarazko unibertsitatea. EIRE & UEU

A ETA D EREDUETATIK UNIBERTSITATERAINO

Nafarroako gizartea euskara aukeratzen ari da etengabe. Unibertsita­teak ezin dio errealitate horri muzin egin. Nafarroako hezkuntza-sistema ez-uniber­tsitarioan euskaraz eskolatzen diren haurren eta gazteen matrikulazioa gora doa etengabe; aldiz, Unibertsitatean, euskarazko eskaintzari trabak jartzen zaizkionez, behera. Finean, NUPen ikasi nahi bada, ikasle euskaldunak erdaraz ikastera behartuta daude. Horixe da aldatu behar den grina txarra. Amarrua egiten digute unibertsitatearen ateetan bertan, ongi baitakite euskarari bideak irekitzekotan, bere-bereak dituen eskubideak onartzekotan, unibertsitatea era­bat euskaldunduko dela eta Nafarroa bera orain den baino oraindik euskaldunago bilakatuko dela; eta amarrua egiten digute leku guztietan, edozein euskalduni edozein lekutan egiten diotena, guri ere egiten digute Unibertsitatean. Baina halako ziria ez da nahikoa euskararen upelaren zuloa ixteko; izan ere, Nafarroako eskola, ikastola, institutu eta ikastetxe guztietan euskara hedatzen ari da etengabe eta horrek, goiz ala berandu, amarruarekin bukatuko du, eta kupelan itxita hainbat denboran egon den euskararen arimaren xanpain-botila baten kortxoa baino askoz ere indar handiagorekin aterako da.

Euskal irakaskuntza ez-unibertsitarioaren garapena Nafarroan

1. Grafikoa: neronek egina Nafar Gobemuko Hezkuntza eta Kultura Sailaren datuak kontuan harturik. HH: Haur-Hezkuntza; OHO: Oinarrizko Hezkuntza Orokorra; LH: Lehen Hezkuntz; BBB; Batxiler Balioanitz Batua; DBH: Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza; UBI: Unibertsitatean Bameratzeko Ikastaroa; LAN: Lanbide-Heziketa.

Nafarroako hezkuntza-sistema ez-unibertsitarioan matrikulatuta daudenen kopurua urtez urte eta etengabeki jaisten ari da. 1985/86 ikasturtean 116 376 ikasle matrikulatu ziren, eta 2000/01 ikasturtean, berriz, 79 684 besterik ez. Hala ere, ez du horrek euskararengan eragin handirik izan, euskal lerroetan matrikulatzen diren ikasleen portzentajeak, bai eta zenbaki absolutuak ere, µrtero-urtero gora ari baiti­ra. Aitzitik, erdal lerroaren egoera guztiz bestelakoa da, ikasturtez ikasturte matri­kula maldan behera doalako.

Haur Hezkuntzaren eta Lehen Hezkuntzaren matrikulazioaren zenbakiek argi erakusten dute nafar gizartea pixkanaka-pixkanaka baina atzerapausorik gabe eus­kararen alde jokatzen ari dela. Gaztelania hutsezko eredua behera doan bitartean, euskara irakasgai duen A eredua, eta euskara hutsezko D eredua gora doaz, goiko muga oraindik jo ez dutelarik. B ereduaren eremua nahiko txikia da eta oso jende gutxik aukeratzen du eredu hori, ikasle euskaldunen % 0,7k baizik ez. Bestalde, A ereduko ikasleen kopurua beste euskal eredukoekin batera hartzea eztabaidagarria gerta badaiteke ere -Nafar Gobemuko estatistikek gaztelania hutsezko ereduare­kin lotzen baitute-, garrantzitsua da euskara edo euskaraz irakasten duten ikasleen kopurua ezagutzea, haien gurasoak, umeak A, B edo D ereduetan matriku­latzerakoan, euskararen alde jokatzen ari baitira. A eredukoak ere euskararen ingurura bildu baitira.

Portaera hori garrantzi handikoa da Nafarroan, euskarofobiaren presioa jasaten ari den herrialde honetan, egitate honek argi erakusten baitu oker daudela, egiten ari diren politika eginda ere, instituzio ofizialak kontrakarrean eta tematsuki jarrita ere, euskara gora doala, haien mezuak gizartearen ehunak ez dituela berek nahiko luketen bezainbateko indarrez kutsatu. 2000/01 ikasturteko zenbakiek erakusten dutenez, gaur egun, Nafarroan, gurasoen erdiak baino gehiagok euskara aukeratu dute (%52) eta erdara hutsezko irakaskuntzaren zenbakiak gainditu dira lehenengo aldiz, eta Haur Hezkuntzan eta Lehen Hezkuntzan dauden ikasleen % 25 D ereduan eskolatuak izan dira.

2. Grafikoa: neronek egina Nafar Gobernuko Hezkuntza eta Kultura Sailak eta Diario de Navarra egunkariaren urtekariak. 1993/94ko datu ofizialetan B ereduko ikasleen kopurua falta da; beraz, proiekzio bat egin da aurreko eta ondoko urteetako datuak gogoan harturik.

1995/96 ikasturtean Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza (DBH) hasi zen, eta horrek Batxilerrean eragin handia izan zuen. Izan ere, DBH hedatzen ari zen heinean eta Batxiler berria oraindik ezartzen ez zelarik, Batxiler Balioanitz Batu zaharraren lekua murrizten ari zen urtez urte eta ikasleak galtzen ari zen etengabe. Galera hori (edo banaketa modu berri hori) eredu guztietan gertatzen ari zen, bai erdara hutsezkoan, bai euskal ereduetan ere, baina egoera horretan ere, irakaskuntzaren portzentajeak gora ari ziren, urtez urte, eta erdal irakaskuntzarena behera. Dena dela, D ereduko ikasleen matrikulazioa beti gero eta handiagoa izan den arren, azken urteetako goranzko joerak (ikus 2000/01 ikasturtea) ñabartu eta mantsotu egin dira, nolabait ere.

B eredurik ez dago batxilerrean. A ereduak goia jo duela dirudi, joan den urtean 500 ikasle izatetik, 100 baino gehiago galtzera pasa gara. Halaber, joan den ikasturtean Batxilerreko matrikulazioaren datuek hobera egin zuten, gutxi gora-behera ehun ikasle inguru irabazi baitziren. Dena dela, urte berean, G ere­duak -erdara hutsezko ereduak- ikasle kopuru hori baina askoz ere gehiago bereganatu zituen, azken urteotako beheranzko joera lehe­nengo aldiz geldiaraziz.

Euskaraz matrikulatzen diren ikasleen kopurua pixkanaka-pixkanaka baina, oro har, gora doan arren, DBHren ezarpenaz geroztik, Batxilerraren eremua (eta jakina, UBIrena) guztiz murritza gertatu da, eta, ondorioz, azken ikasturteotako matrikulazioaren zenbaki absolutuek aldaketa handirik ez dute erakusten: ikasleen kopurua 8 500 ikasle ingurukoa, eta horietatik 1 800 inguru euskaldunak.

Esanak esan, oro har, hezkuntza ez-unibertsitarioko maila guztietan euskaraz ikasi dutenen portzentajeak nabarmenki gora egin du azken urteotan. Izan ere, 1998/99 eta 1999/00 ikasturteen arteko ezberdintasuna 6 puntukoa izan zen. 1999/00 ikasturteko Selektibitatean 600 ikasle gutxiago matrikulatu baziren ere, euskararen kasuan galerarik ez zen gertatu; aitzitik, 50 ikasle gehiago matrikulatu ziren. Horrek, noski, euskaldunen kopuruaren ehunekoa nabarmen igoarazi zuen, Nafarroako hezkuntza-sisteman euskarak duen erregulartasuna eta egonkortasuna argi eta garbi erakutsiz. Unibertsitatean erabiltzen diren zenbakiak eta portzenta­jeak, berriz, irrigarriak edo, bost ogerleko hitz bat erabiltzea nahiago bada, auhendagarriak dira.

3. Grafikoa: neronek egina 1. eta 2. grafikoen datuak kontuan harturik. Haur Hezkuntzan eta Lehen Hezkuntzan euskaraz ikasten duten haurren portzentajea: % 52 / Batxilerrean: % 21 / Hautaprobetan: % 20 / Nafarroako Unibertsitate Publikoan ikasten ari direnak: % 2,7

Nafar Gobernuak euskarak unibertsitatean izan behar duen lekua zehaztu arte, gaur egungo errektoretza-taldeak ez du beste hizkuntza-plangintzarik egiteko as­morik. Unibertsitatearen autonomiaren beldur dira, eta Nafarroako legea aipatzen dute ezer ere ez egiteko, karrera berriak euskaraz ez jartzeko. Legeak, ordea, ez du unibertsitateari buruz deus ere esaten. Ez dio debekurik ezartzen euskarari. Unibertsitatearen lege berriak, agian, bai; eta horren zain daude. Bitartean, euskarari etengabe ari zaizkio trabak jartzen, eta oztopoak bata bestearen ondotik datoz.

2000/01 ikasturtearen bukaeran NUPeko errektoretza taldeak euskararen ira­kaskuntzaren aurka hartutako erabakien eta Nafar Gobernuko Hizkuntza Politikako Zuzendariak egunkari, telebista eta irratietan euskararen aurka egindako adierazpen erasokorren aurrean (Irakasletza ikasketen bi euskal lerroetatik bat kenduko zutela iradoki zuen), protesta ugariak, handiak, lasaiak eta baketsuak egin ziren, bai NUPen barnean, bai eta NUPetik kanpo ere. Duela 10 urte gertatu bezala, ikasle, irakasle eta langileen itxialdiak antolatu behar izan ziren Unibertsitateko gelategian. Oraingoan, aurrekoan bezala, 150 lagun inguru bildu ziren, baina orduko hartan ez bezala, errektoreak polizia deitu zuen, eta ordena publikoko indarrak unibertsitateko esparrua bortxatuz ikasgelategian sartu ziren, itxialdian zeuden 77 ikasle, irakasle eta langile atxilotuak izan ziren, poliziaren kasernara eramanak, fitxatuak eta hor bertan ziegetara bilduak Nafarroako Unibertsitate Publikoan euskararentzat leku duin bat eskatzeagatik.

Juan Karlos LOPEZ-MUGARTZA IRIARTE

Euskal Filologia Arloa 
Nafarroako Unibertsitate Publikoa