PSIKOGENESIA
Psikogenesia
Juankar LOPEZ-MUGARTZA
Nafarroako Unibertsitate Publikoa (2024)
Psikogenesia, alfabetatzearen garapenaren prozesu nagusia, haurren irakurketa-idazketaren eskuratze-prozesuan oinarritzen da, eredu linguistikoa edo ortografikoa edozein dela ere. Prozesu honetan haurrek antzeko zailtasunei aurre egiten dietela onartzen da, hizkuntzaren irudikapen alfabetikoa ulertzeko interpretazio-sistemak eraikitzen baitituzte. Haurren ideia-sistema horiek psikogenesiaren azterketa-gunea dira, eta psikogenesiaren garapenaz arduratzen dira.
Alfabetatze-prozesuan, haurrek produkzio-ekintzetan eta interpretazio-ekintzetan parte hartzen dute. Idazketaren xedearekin esperimentatzen dute beren propietateak ulertzeko eta bildu dituzten datuei zentzua emateko, eta horrek hipotesiak berrestea edo baztertzea dakar. Koherentzia bilatze horretan, haurrek interpretazio-sistema ordenatuak garatzen dituzte, "Haurren Teoriak" izenez ezagutzen direnak, idazketa-sistemen izaera eta funtzioa azaltzen laguntzen dietenak.
Haurren teoria horiek irakurketa-idazketa maila desberdinetan garatzen dira, eta haurrentzat baliagarriak dira idazketa-sistemen izaera eta funtzioa azaltzeko. Marrazketa eta idazketa maila hauetan bereizten dira, non idazketa sistema arbitrario eta lineala dela ulertzen den. Haurrek arrazoi objektiboak bilatzen dituzte idatzizko kateen ezaugarriei buruz, hala nola hitz bat osatzeko behar den gutxieneko letra-kopurua eta hitzen barruko aldaketa kualitatiboak.
Idazketaren fonetizazio-prozesuan, idazten eta irakurtzen ikasten ari diren haurrek hiru hipotesi bereizten dituzte: silabikoa, silabiko-alfabetikoa eta alfabetikoa. Hainbat fasetan egiten dute aurrera, silabatik alfabetikora, eta gero eta gehiago menderatzen dute soinuen eta letren arteko erlazioa. Prozesu horrek aldaketa kuantitatiboa eta kualitatiboa dakar haurrek idazkera ulertzeko eta erabiltzeko orduan.
Idazketa-hipotesi desberdinetan, haurrek etapa desberdinak igarotzen dituzte idazketa-sistemaren ulermenean eta erabileran. Hemen azalduko dizut zer gertatzen den horietako bakoitzean:
Silabaren hipotesia: Etapa honetan, haurrek idatzitako sinbolo bakoitza ahozko silaba batekin lotzeko joera dute. Hau da, hitz baten silaba bakoitza letra batekin edo letra-multzo batekin irudikatzen dute. Adibidez, "tximeleta" "tx-m-l-a" idatz dezakete. Hitz baten silaba guztiak irudikatzen saiatu ohi diren arren, haren idazkera osatugabea edo zehaztugabea izan daiteke.
Hipotesi silabiko-alfabetikoa: Etapa honetan, haurrak estrategia silabikoa eta letrek banakako soinuak ere irudikatzen dituztela ulertzen hasten dira. Silaba osoez gain, banakako soinuak adierazten dituzten letrak sartzen hasten dira. Adibidez, "txineleta" "tx-me-l-ta" bezala idatz dezakete.
Hipotesi alfabetikoa: Etapa honetan, letrek soinu indibidualak irudikatzen dituztela ulertzen dute haurrek, eta printzipio alfabetikoa erabiltzen hasten dira, idazketa sendoagoa eginez. Hitzak idazten hasten dira, horietan entzuten dituzten soinuak adierazten dituzten letrak erabiliz. Adibidez, "tximeleta" idatziko lukete "tx-i-m-e-l-e-t-a" bezala.
Etapa horietako bakoitza aurrerapauso bat da haurrek idazketa-sistemak nola funtzionatzen duen ulertzeko. Etapa batetik bestera aurrera egin ahala, idazkera zehatzagoa bihurtzen da eta ezarritako ortografia-konbentzioetara gehiago hurbiltzen da.
Iruzkinak